Πως αποφεύγουμε την υψηλή σχετική υγρασία στο χώρο του θερμοκηπίου, παραγωγής λαχανικών και δρεπτών ανθέων

       Η υγρασία και η ενέργεια στο χώρο του θερμοκηπίου είναι αλληλένδετα συνδεδεμένες. Με την εξάτμιση και τη συμπύκνωση του νερού αποσπάται και παρέχεται θερμότητα, αντίστοιχα, υπό μορφή λανθάνουσας θερμότητας. Επιπλέον, η μεταβολή της θερμοκρασίας και η κίνηση του αέρα στο χώρο του θερμοκηπίου και επομένως η ακτινοβολία και η συναγωγή που τα προκαλούν, επηρεάζουν πολύ τις φυσικές διεργασίες και τις καταστάσεις του νερού. Η ηλιακή ακτινοβολία, με την αύξηση της θερμοκρασίας που δημιουργεί στην επιφάνεια του φύλλου, ρυθμίζει και το ρυθμό της διαπνοής (εξάτμισης νερού στα φύλλα).

       Η πυκνότητα των υδρατμών στο χώρο του θερμοκηπίου είναι μεγαλύτερη κατά τη διάρκεια της ημέρας, γιατί τότε ο ρυθμός εξατμισοδιαπνοής είναι πολύ μεγαλύτερος από τη νύχτα, η σχετική υγρασία όμως είναι μικρότερη κατά τη διάρκεια της ημέρας, γιατί τότε η θερμοκρασία του αέρα είναι υψηλότερη και συνήθως λειτουργεί ο εξαερισμός. Αντίθετα τη νύχτα και ιδιαίτερα λίγο πριν την ανατολή του ήλιου, που έχουμε τη μικρότερη θερμοκρασία, παρόλο που η απόλυτη υγρασία είναι μικρότερη, η σχετική υγρασία του αέρα είναι πολύ υψηλή και πολύ συχνά φθάνει στον κορεσμό.

     Η διατήρηση ενός κατάλληλου περιβάλλοντος σχετικής υγρασίας στο χώρο του θερμοκηπίου είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξη και παραγωγή των φυτών. Οι επιπτώσεις που δημιουργεί η σχετική υγρασία στα φυτά προέρχονται κυρίως από την επίδραση:

α) της υψηλής σχετικής υγρασίας, που ευνοεί τη συμπύκνωση της υγρασίας στο φύλλωμά των φυτών (που έχει ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών), αλλά και στη σημαντική μείωση της λειτουργίας της διαπνοής (όπου συχνά δημιουργούνται προβλήματα θρέψης στο φυτό) και

β) της χαμηλής σχετικής υγρασίας, που ευνοεί τη την αύξηση της λειτουργίας της διαπνοής (όπου σε μερικές περιπτώσεις το φυτό δεν μπορεί να διατηρήσει την υδρική του ισορροπία), αλλά και στη δημιουργία ευνοϊκού περιβάλλοντος ανάπτυξης διάφορων εντόμων και ακάρεων.

Ιδιαίτερα στα μη θερμαινόμενα θερμοκήπια, κατά τη διάρκεια της νύχτας επικρατεί πολύ υψηλή σχετική υγρασία, που συχνά φθάνει στον κορεσμό και συμπυκνώνεται σε διάφορες επιφάνειες, όπως το κάλυμμα και τα φύλλα των φυτών, δημιουργώντας πολύ δυσμενείς συνθήκες για την παραγωγή των κηπευτικών φυτών, καθώς και των περισσότερων δρεπτών ανθέων. Η αποτελεσματική ρύθμιση της σχετικής υγρασίας βελτιώνει σημαντικά την υγιεινή κατάσταση των φυτών στο θερμοκήπιο και μειώνει σημαντικά τη χρήση χημικών ουσιών για φυτοπροστασία.

Εικ.1 Η συμπύκνωση των υδρατμών ή η πτώση νερού τη νύχτα στην επιφάνεια των φύλλων   διευκολύνει τη βλάστηση των σπορείων των μυκήτων ευνοώντας τις ασθένειες των φυτών

Οι συνθήκες που ευνοούν την υπερβολική σχετική υγρασία τη νύχτα και ενεργούν ταυτόχρονα μέσα στο θερμοκήπιο είναι:

α) η μείωση της θερμοκρασίας και

β) ο πολύ μειωμένος ρυθμός ανταλλαγών αέρα με το εξωτερικό περιβάλλον.

Τη νύχτα ψύχεται ο αέρας στο χώρο του θερμοκηπίου με συναγωγή από τα τοιχώματα και από την ακτινοβολία του καλύμματος, των φυτών και του εδάφους, τα παράθυρα είναι κλειστά και δεν υπάρχει σημαντικός εξαερισμός (για την έξοδο της υγρασίας), επομένως η σχετική υγρασία του αέρα συνεχώς αυξάνεται, παρόλο που η διαπνοή μέσω των στοματίων τη νύχτα είναι ελάχιστη.

Εικ.2 Τη νύχτα με κλειστά τα παράθυρα και χαμηλότερη θερμοκρασία αυξάνει η σχετική υγρασία στο χώρο του θερμοκηπίου.

Τρόποι αποφυγής της υψηλής σχετικής υγρασίας

·    Αποφεύγεται η κλίση του εδάφους (στα μεγάλης έκτασης θερμοκήπια) να είναι μεγάλη, διότι ο ψυχρότερος αέρας συγκεντρώνεται στα χαμηλότερα μέρη και εκεί επικρατεί υψηλότερη σχετική υγρασία.
·  Τα υψηλά θερμοκήπια παρουσιάζουν λιγότερο απότομες αλλαγές της θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας στο χώρο τους. Επίσης οι υδρατμοί ως ελαφρότεροι του υπολοίπου αέρα συγκεντρώνονται υψηλότερα σε μεγαλύτερη απόσταση από τα φυτά.  

·   Κατά τη διάρκεια του χειμώνα θα πρέπει το νερό να χρησιμοποιείται με προσοχή τις απογευματινές ώρες, ώστε να μην υπάρχει υπερβολική υγρασία στην επιφάνεια του εδάφους ή στην επιφάνεια των φυτών όταν θα κλείσουν τα παράθυρα.

·    Καλά είναι (ιδιαίτερα στα μη θερμαινόμενα θερμοκήπια) να μη γίνονται το χειμώνα ψεκασμοί μεγάλου όγκου το βράδυ, διότι τη νύχτα η σχετική υγρασία θα αυξηθεί υπερβολικά.

·    Να κλαδεύονται ή να αποφυλλώνονται κατάλληλα τα φυτά, ώστε να μπορεί ο αέρας να κυκλοφορεί εύκολα μέσα από αυτά.

Εικ.3 Αποφύλλωση χαμηλά, ώστε να μπορεί ο αέρας να κυκλοφορεί εύκολα μέσα από τα φυτά.

·   Η εγκατάσταση ανεμιστήρων ψηλά, για την κυκλοφορία του αέρα στο εσωτερικό του θερμοκηπίου, βελτιώνει πάρα πολύ το περιβάλλον στο χώρο του.

Εικ.4 Ανεμιστήρες ψηλά, για την κυκλοφορία του αέρα στο εσωτερικό του θερμοκηπίου

Εικ. 5 Σε καλλωπιστικά φυτά που είναι ευαίσθητα στην υψηλή υγρασία, η διάτρητη επιφάνεια του τραπεζιού ανάπτυξης διευκολύνει τη κυκλοφορία του αέρα μέσα από τα φυτά και την αποφυγή της συμπύκνωσης υδρατμών στο φύλλωμά τους.

·    Να γίνεται περιορισμένος εξαερισμός ακόμα και τη νύχτα, όταν επικρατεί πολύ υψηλή σχετική υγρασία μέσα στο θερμοκήπιο. Στα θερμαινόμενα θερμοκήπια, ακόμα και με κρύο καιρό, όταν η σχετική υγρασία έξω είναι υπερβολικά υψηλή, είναι αναγκαίο να ανοιχτούν λίγο τα παράθυρα για μικρό χρονικό διάστημα. Έτσι θα βγει ο εσωτερικός υγρός αέρας και θα αντικατασταθεί με τον εξωτερικό, που λόγω της χαμηλότερής του θερμοκρασίας έχει μικρότερη απόλυτη υγρασία. Όταν ο εξωτερικός αέρας ανακατευτεί με το θερμότερο εσωτερικό, θα αυξήσει τη χωρητικότητά του σε υδρατμούς και θα μειωθεί στο σύνολο η σχετική υγρασία, έστω κι αν χαθεί ένα ποσό θερμότητας, που όμως θα συμπληρώσει το σύστημα θέρμανσης.

Σε μερικές περιπτώσεις, για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας χρησιμοποιούνται ειδικοί μεταλλάκτες, όπου ο εσωτερικός αέρας, βγαίνοντας προς τα έξω, αφήνει τη θερμότητά του στον αέρα που εισέρχεται για να τον αντικαταστήσει. Έτσι, η θερμοκρασία του εισερχόμενου αέρα είναι λίγους μόνο βαθμούς χαμηλότερη από αυτήν του εξερχόμενου.

Για την αποφυγή φυτασθενειών και ιδιαίτερα του βοτρύτη, στις περισσότερες κηπευτικές καλλιέργειες και καλλιέργειες δρεπτού άνθους η σχετική υγρασία του χώρου ρυθμίζεται να μην υπερβαίνει το 85%. Η σωστότερη ρύθμιση (με αποτέλεσμα τον μειωμένο κίνδυνο φυτασθενειών) γίνεται όταν βασίζεται στη διαφορά της θερμοκρασίας των φυτών και αυτής του αέρα στο σημείο δρόσου. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η συμπύκνωση των υδρατμών επάνω στα φυτά.

      Συχνά δημιουργείται μια σύγχυση, αν πρέπει να γίνεται εξαερισμός του θερμοκηπίου, όταν έξω επικρατεί σημαντικά υψηλότερη σχετική υγρασία και πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία από την εσωτερική. Το ερώτημα που τίθεται είναι, αν σ' αυτή  τη περίπτωση γίνει εξαερισμός, η υγρασία του χώρου του θερμοκηπίου θα αυξηθεί ή θα μειωθεί;

      Σε αυτή την περίπτωση, παρόλο που η σχετική υγρασία μέσα μπορεί να είναι χαμηλότερη από την εξωτερική, η απόλυτη υγρασία του αέρα (γραμμάρια Η₂Ο ανά κιλό αέρα) μέσα στο θερμοκήπιο είναι υψηλότερη από αυτήν του εξωτερικού αέρα. Άρα με τον εξαερισμό, επειδή ο εσωτερικός αέρας αντικαθίσταται από τον εξωτερικό, για κάθε κιλό αέρα που βγαίνει έξω εξάγεται μεγαλύτερη ποσότητα υδρατμών από την ποσότητα των υδρατμών που εισέρχονται μαζί με τον ψυχρό αέρα. Επομένως η ποσότητα υδρατμών στο χώρο του θερμοκηπίου θα μειωθεί. Εάν λειτουργήσει και το σύστημα θέρμανσης και διατηρήσει τη θερμοκρασία του χώρου στην αρχική θερμοκρασία, η σχετική υγρασία (% υγρασία με βάση τον κορεσμό) θα διαμορφωθεί σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα από την αρχική. Διότι η σχετική υγρασία δεν επηρεάζεται μόνο από την ποσότητα των υδρατμών αλλά και από τη θερμοκρασία.

       Αν όμως δεν λειτουργήσει το σύστημα θέρμανσης, θα μειωθεί η θερμοκρασία του αέρα στο εσωτερικό του θερμοκηπίου. Σε αυτή την περίπτωση, ενώ θα μειωθεί η υφιστάμενη απόλυτη υγρασία του χώρου, η σχετική υγρασία δεν αναμένεται να μειωθεί με τον εξαερισμό, διότι θα μειωθεί η θερμοκρασία του χώρου.

      Το άνοιγμα των παραθύρων τη νύχτα σε μη θερμαινόμενα θερμοκήπια (ιδιαίτερα με κάλυμμα περατό στη μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολία), έχει ευνοϊκά αποτελέσματα, όταν η θερμοκρασία των φυτών συμβεί να είναι χαμηλότερη από αυτήν του εξωτερικού αέρα. Αυτό συμβαίνει συχνά το χειμώνα και την άνοιξη, τις νύχτες με καθαρό ουρανό, γιατί το ισοζύγιο της μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολίας είναι συχνά αρνητικό για τα φυτά.

Εικ. 6 Σωλήνες θέρμανσης ψηλά, που δημιουργούν θετικό ισοζύγιο ακτινοβολίας μεγάλου μήκους κύματος στα άνθη και τα επάνω φύλλα.

Εικ. 7 Αερόθερμα θερμού νερού ψηλά, βοηθούν στην αποφυγή συμπύκνωσης υδρατμών στα άνθη και στο φύλλωμα.

       Στα σύγχρονα θερμοκήπια που θερμαίνονται και χρησιμοποιούν τη νύχτα θερμοκουρτίνα για εξοικονόμηση ενέργειας, η αξιοποίηση της θερμοκουρτίνας και ιδιαίτερα τις νύχτες με καθαρό ουρανό, εκτός από της εξοικονόμηση ενέργειας περιορίζει πολύ και τη μείωση της θερμοκρασίας των φυτών, ώστε να μην γίνεται κατώτερη από τη θερμοκρασία του αέρα του θερμοκηπίου. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος να αυξηθεί υπερβολικά η υγρασία στο χώρο του θερμοκηπίου με απλωμένη τη θερμοκουρτίνα, αν δεν γίνει ο απαιτούμενος εξαερισμός.

       Η τοποθέτηση ενός σωλήνα θέρμανσης (ρυθμιζόμενης θερμοκρασίας) μεταξύ της δίδυμης γραμμής των φυτών, κρατά στεγνό το φύλλωμά τους τη νύχτα (αποφυγή φυτασθενειών) και προσφέρει τη δυνατότητα ρύθμισης της διαπνοής την ημέρα (σε συνθήκες υπερβολικής υγρασίας).

Εικ. 8.  Διακρίνονται οι σωλήνες θέρμανσης (χαμηλής σχετικά θερμοκρασίας) μεταξύ των φυτών, για την αποφυγή συμπυκνώσεων υδρατμών στο φύλλωμα.

       Όταν έξω αναμένεται νεφοσκεπής ουρανός τη νύχτα, χωρίς μεγάλη ταχύτητα ανέμου και όχι πολύ χαμηλή θερμοκρασία, τότε αποφεύγεται η χρησιμοποίηση της θερμοκουρτίνας, γιατί στεγανοποιείται περισσότερο ο χώρος και αναμένεται να επικρατήσει πολύ υψηλή υγρασία στο χώρο των φυτών. Άλλωστε, λόγω αυτών των συνθηκών, η εξοικονόμηση ενέργειας που μπορεί να προκύψει είναι πολύ μικρή.